"Qizil g‘unchalar" - katta shov-shuvga sabab bo‘lib, efirga uzatilishi taqiqlangan serial
“Qizil g‘unchalar” seriali premyerasidan boshlab qizg‘in munozaralar va hatto senzura urinishlariga sabab bo‘ldi. 2023-yil dekabrda efirga chiqqan bu serial tez orada mashhurlikka erishib, tomoshabinlar e’tiborini tortdi. Dastlab serial dinga bag‘ishlangandek tuyulishi mumkin, biroq aslida u zamonaviy Turkiya uchun dolzarb bo‘lgan o‘tkir ijtimoiy muammolarni aks ettiruvchi chuqur falsafiy asardir.
Murakkab dunyoga sho‘ng‘ish
Serialni tushunish oson emas va unga kirishib ketish, ayniqsa Islom dini haqida xabardor bo‘lmaganlar uchun qiyinchilik tug‘dirishi mumkin. Shuningdek, serial turk tilida tomosha qiluvchilar uchun ham murakkab, chunki aksariyat qahramonlar eski turk tilida gaplashadi.
Birinchi qismlardan boshlab tomoshabin chuqur falsafiy fikrlarga duch keladi va sodir bo‘layotgan voqealarni to‘liq anglash uchun bir necha qismni ko‘rib chiqish lozim. Asosiy mavzu — radikal guruhlar va dunyoviy jamiyat o‘rtasidagi ziddiyat. Har bir qism boshida mualliflar personajlar va vaziyatlar to‘qima ekanligini ta’kidlaydilar, ammo bu holat ularga Turkiyaning haqiqiy ijtimoiy muammolarini aks ettirishga xalaqit bermaydi.
Serial har ikki tomonning ijobiy va salbiy jihatlarini ko‘rsatadi. Tasvirda radikallar ham, dunyoviy insonlar ham bir-birlaridan o‘rganib, birga yashashi mumkinligi ta’kidlanadi. Biroq, asosan zarar keltirishi mumkin bo‘lgan mutaassiblikni tanqid qilishga e’tibor qaratiladi. Shu bilan birga, dunyoviy jamiyat ham mukammal emas — uning ham o‘z salbiy tomonlari mavjud. Pirovard natijada, serial ham erkaklar, ham ayollar uchun ta’limning muhimligini ta’kidlab, ilg‘or g‘oyalarni targ‘ib qiladi.
Nom ramziyati
“Qizil g‘unchalar” nomi chuqur ramziy ma’noga ega. Qizil rang ozodlik, inqilob va ayollar huquqlari bilan bog‘liq. Bu gul o‘zgarishlarga intilishni aks ettiruvchi ijtimoiy harakatlarning timsoli bo‘lib qoldi. Bundan tashqari, qizil atirgullar muhabbat va ehtiros ramzi hisoblanadi. Serialda biz Junayd bilan Zaynab, shuningdek Levent bilan Maryam o‘rtasida tug‘ilayotgan tuyg‘ularni ko‘ramiz. Biroq bu tuyg‘ular ko‘proq platonik bo‘lib, o‘zaro tushunish va erkinlikka intilishga asoslangan.
Syujet chizig‘i
“Qizil g‘unchalar” syujeti 14 yoshida “Faniler” radikal diniy jamoasi a’zosi Naimga turmushga chiqqan yetim Maryamning hayot hikoyasini tasvirlaydi. Ularning ikkita qizi tug‘ilgan, ammo uzoq vaqt davomida ular faqat bittasi — ajoyib matematik qobiliyatga ega bo‘lgan Zaynab omon qolgan deb o‘ylashgan.
2023-yildagi vayronkor zilziladan so‘ng oila Istanbulga ko‘chib o‘tadi va u yerda ularga jamoadan yordam ko‘rsatiladi. Biroq Maryam eri Zaynabni jamoa oqsoqolining nabirasi Junaydga uzatishni rejalashtirayotganini xayoliga ham keltirmaydi. Qizini bu taqdirdan qutqarishga urinib, Maryam qochishga qaror qiladi va o‘zining ittifoqchisiga aylangan psixoterapevt Levent Alkanlining parvarishchisi bo‘lib ishga joylashadi.
“Faniler” jamoasi nima?
“Qizil g‘unchalar” serialining asosiy mavzusi uzoq vaqt e’tibordan chetda qolgan ijtimoiy tuzilma — tariqatdir. Tariqat, xususan, “fani” atamasi orqali ifodalanadi, bu “o‘luvchi” degan ma’noni anglatadi, “Faniler” esa uning a’zolaridir. Jamoa bir necha bo‘linmaga ajraladi va avtoritar tarzda boshqariladi: murshid (oqsoqol) barcha muhim qarorlarni qabul qiladi va faniler unga so‘zsiz bo‘ysunadi.
Jamoa ichidagi hayot feodalizm unsurlarini saqlab qolgan holda 19-asr Turkiyasini eslatadi. Kiyim-kechak, turmush tarzi va uy jihozlari eskirgan qoidalarni aks ettiradi. Ayollar ta’lim olish va tanlash huquqidan mahrum, ko‘pincha ularni erta yoshda majburlab turmushga chiqarishadi va ularning yagona vazifasi farzand tarbiyasi hamda uy-ro‘zg‘or yuritishdan iborat. Jamoada Qur’onni o‘rganish va xayriya kurslari uchun jamg‘arma mavjud, biroq ta’lim olish imkoniyati, jumladan erkaklar uchun ham juda cheklangan.
Personajlarning chuqur tahlili
“Qizil g‘unchalar"ning eng kuchli tomonlaridan biri personajlar chuqur . Ularning har biri nafaqat alohida shaxs, balki muayyan ijtimoiy va madaniy muammolarning ramzidir. Masalan, Maryam ayollarning o‘z huquqlari va erkinliklari uchun kurashining timsoli hisoblanadi. Uning himoyasiz qurbondan to qizi uchun har narsaga tayyor bo‘lgan qat’iyatli onagacha bo‘lgan yo‘li, zulm sharoitida jasorat va qat’iyatlilik qanchalik muhimligini ko‘rsatadi.
Zaynab esa, bilim va erkinlikka intiluvchi, ammo an’analar va diniy me’yorlar tomonidan qo‘yilgan qattiq cheklovlarga duch keladigan yosh avlodni ifodalaydi. Uning matematikaga bo‘lgan qobiliyati ta’lim olishga intilish va o‘zini anglashning ramziga aylanadi, bu esa uning kurashini yanada ahamiyatliroq qiladi.
Levent psixoterapevt sifatida radikal mafkuralar domiga tushganlarni tushunishga va ularga yordam berishga harakat qiladigan dunyoviy jamiyatni anglatadi. Uning Maryam va Junayd bilan munosabatlari turli dunyoqarashlar o‘rtasidagi muloqotning muhimligini va noto‘g‘ri qarashlarni yengish uchun o‘zaro tushunishning zarurligini ta’kidlaydi.
Vizual uslub va ramziylik
Serialning vizual uslubi ham e’tiborga sazovor. Ranglar palitrasi, yoritish va kadrlar kompozitsiyasidan foydalanish sahnalarning hissiy ta’sirini kuchaytiruvchi muhitni yaratadi. Misol uchun, ehtiros va kurashni anglatuvchi qizil rang ko‘pincha muhim lahzalarda namoyon bo‘lib, voqealarning ahamiyatini ta’kidlaydi. Bu kinematografiya va san’atga qiziquvchi tomoshabinlar uchun qiziqarli bo‘lgan qo‘shimcha idrok qatlamini hosil qiladi.
Falsafiy suhbatlar
Serialning eng diqqatga sazovor jihatlaridan biri personajlar, ayniqsa Levent va Juneyd o‘rtasidagi falsafiy suhbatlardir. Bu dialoglar sevgi, o‘lim, gunoh va taqdir kabi chuqur mavzularga daxl qiladi. Ular klassik asarlardagi insoniy mavjudlikning muhim masalalari muhokama qilinadigan sahnalarni eslatadi. Bu suhbatlar nafaqat personajlarni chuqurroq tushunishga yordam beradi, balki tomoshabinlarni ham hayot va jamiyat haqidagi o‘z qarashlarini qayta ko‘rib chiqishga undaydi.
Tanqid va rezonans
“Qizil g‘unchalar” seriali turli xil qarashlarni keltirib chiqardi. Vatanida uni taqiqlashga urinishdi, chunki ba’zi hokimiyat vakillari serial dindorlarni salbiy ko‘rsatmoqda deb hisobladilar. Shunday bo‘lsa-da, senzura harakatlariga qaramay, serial NOW telekanalida eng mashhur ko‘rsatuvlardan biriga aylandi. Bu uning dolzarbligi va tomoshabinlar uchun ahamiyatini ko‘rsatadi.
“Qizil g‘unchalar” erkinlik va inson huquqlari, ayniqsa an’anaviy me’yorlar va stereotiplar zanjiridan qutulishga intilayotgan ayollar uchun kurash ramziga aylandi. Bu nuqtai nazardan, asarni bugungi kunda jamiyat oldida turgan murakkab masalalarni anglash va muhokama qilish yo‘lidagi muhim qadam sifatida baholash mumkin.